Educatieplatform voor farmacotherapie en FTO
Openbare apotheken verstrekten in 2015 aan ongeveer een half miljoen mensen een sterkwerkend opioïde. Dat zijn er 200.000 meer dan in 2012, een toename van zo’n 67%. Bijna vier vijfde van deze toename komt op het conto van oxycodon, waarvan het aantal gebruikers in drie jaar tijd verdubbelde.
Sterkwerkende opioïden worden ingezet bij de bestrijding van ernstige pijnen, waaronder – maar niet uitsluitend – die in de palliatieve fase en na operaties. De meest gebruikte, sterkwerkende opioïden zijn morfine, fentanyl, oxycodon en buprenorfine, waarvan de laatstgenoemde alleen voor postoperatieve pijnbestrijding is geregistreerd. Van de sterkwerkende opioïden had oxycodon in 2015 de meeste gebruikers: ongeveer 350.000. Dat is een verdubbeling in drie jaar tijd. De groei lijkt exponentieel te verlopen, want zeven jaar geleden waren er maar 100.000 gebruikers van oxycodon. Fentanyl had in 2015 ruim 110.000 gebruikers en morfine bijna 100.000. Samen is dat meer dan de bovenvermelde half miljoen opioïde-gebruikers in 2015. Dat komt omdat iemand die in een jaar (achtereenvolgend) verschillende opioïden gebruikt, bij iedere afzonderlijke opioïde als gebruiker meetelt en maar één keer bij de totale groep opioïdegebruikers.
Gemiddeld gebruik
In totaal verstrekten apotheken vorig jaar 23,5 miljoen standaarddagdoseringen (DDD) aan sterkwerkende opioïden. Daarvan kwamen er bijna elf miljoen voor rekening van fentanyl. Dat zijn gemiddeld 93 DDD’s per gebruiker per jaar. Voor oxycodon ligt dat met 23 DDD’s per gebruiker per jaar veel lager. Aan morfinegebruikers worden gemiddeld 27 DDD’s per jaar verstrekt. In totaal werden in 2012 nog 17,5 miljoen DDD’s aan sterkwerkende opioïden gebruikt. De stijging over drie jaar komt daarmee uit op 36%. Dat is aanzienlijk minder dan de procentuele toename van het aantal gebruikers in die periode (67%).
Sterkwerkende opioïden worden toegepast in verschillende geneesmiddelvormen die ieder hun eigen werkingssnelheid en -duur hebben. Oxycodon wordt bijna volledig in orale toedieningsvormen toegepast, waarvan bijna 70% in varianten met vertraagde afgifte om de duur van de werking te verlengen. Morfine wordt voor bijna de helft in de vorm van parenterale toedieningsvormen gebruikt en ook voor bijna de helft in orale toedieningsvormen, waarvan vier vijfde in de vorm van tabletten of capsules met gereguleerde afgifte. Fentanyl wordt voor 90% gebruikt in de vorm van transdermale pleisters.
Ondersteuning bij FTO
Sterkwerkende opioïden nemen in de palliatieve fase een voorname plaats in. De SFK ondersteunt deelnemende apothekers bij de voorbereiding van een FTO over ‘Pijnbestrijding in de palliatieve fase’ met een rapportage in SFK Select. De rapportage geeft onder meer inzicht in met welke sterkwerkende opioïden en toedieningsvormen patiënten worden behandeld en in het gelijktijdig gebruik van laxantia bij deze middelen. De rapportage is gebaseerd op de gelijknamige FTO-module van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM), die het IVM publiceert als de nieuwe multidisciplinaire richtlijn Pijn bij kanker is verschenen (inloggen vereist).