Educatieplatform voor farmacotherapie en FTO
Voor de ontwikkeling van malariavaccins worden in het Radboudumc verzwakte parasieten gebruikt. Onderzoeker Sanna Rijpma maakte per toeval de minst verzwakte malariaparasiet tot nu toe. Deze parasiet is niet ziekteverwekkend, maar wel relatief vitaal. Daardoor blijft hij langer in het lichaam en is er meer tijd een afweerreactie op te bouwen. Deze kreupele parasiet is daarom een geschikte kandidaat voor een nieuw malariavaccin. Rijpma promoveert 6 juni op haar onderzoek.
Malaria leidt jaarlijks tot ongeveer 600.000 sterfgevallen. Daarmee is deze ziekte één van de grootste bedreigingen van de wereldgezondheid. Vooral jonge kinderen in arme landen zijn het slachtoffer van Plasmodium falciparum, de parasiet die deze ziekte veroorzaakt. Ondanks jarenlang onderzoek is er nog geen effectief vaccin tegen malaria beschikbaar. Daarnaast duiken er resistente parasieten op die de behandeling van malaria moeilijk maken.
Rijpma onderzocht eiwitten die bekend staan om hun aandeel in het veroorzaken van resistentie. Deze zogenaamde ABC-transportereiwitten kunnen medicijnen de cel uitpompen, weg van de plek waar ze actief moeten zijn. Dit zou een verklaring voor resistentie kunnen zijn. Rijpma verwijderde de genen voor de ABC-eiwitten uit de malariaparasiet en kon zo de functie van deze eiwitten bestuderen. De ABC-eiwitten bleken niet zo’n grote rol te spelen in de resistentie van de parasiet voor malariamedicatie als verwacht. Wel blijken de ABC-eiwitten essentiële functies te vervullen tijdens de levenscyclus van de parasiet. Hier deed Rijpma een verrassende ontdekking.
Verrassende ontdekking
De parasieten waarbij Rijpma één van de ABC-eiwitten uitschakelde, werden dusdanig kreupel dat ze een interessante kandidaat zijn voor vaccinatie tegen malaria. ‘Kreupele parasieten kunnen mensen niet besmetten met malaria, maar zorgen wel voor een afweerreactie,’ vertelt Rijpma. ‘De parasiet die we nu hebben gemaakt is kreupel, maar wel de minst kreupele parasiet die we tot nu toe hebben ontdekt. Hij zit zeven dagen lang in de lever, maar slaagt er niet in om uit de lever te breken en rode bloedcellen te infecteren. De parasiet veroorzaakt daardoor geen ziekteverschijnselen.’
Vizier
Doordat de parasiet zo lang in de lever zit, heeft het immuunsysteem veel tijd om een afweerreactie op te bouwen. ‘Als zo’n kreupele parasiet als vaccin wordt gebruikt, heeft het immuunsysteem de malariaparasiet dus in zijn vizier. Als iemand dan gestoken wordt door een mug en de parasiet treedt het lichaam binnen, wordt de parasiet tijdens het leverstadium al aangevallen. En wordt iemand dus niet ziek. De ontdekking dat de parasiet, zonder ABC-eiwitten, zich in de lever niet kon ontwikkelen maar toch lang vitaal blijft, was op zijn zachtst gezegd verrassend’, vertelt Rijpma enthousiast.
Chirurgen bellen
Het onderzoek van Rijpma was mogelijk door een bijzondere samenwerking tussen Rijpma en chirurgen van het Radboudumc. Rijpma had voor haar onderzoek namelijk ‘echte’ levercellen nodig, aangezien de parasieten zich alleen hierin ontwikkelen. ‘Bij een operatie waarbij een tumor wordt verwijderd uit de lever, worden er ook stukken achterliggend leverweefsel weggehaald.’ Normaal gesproken wordt er niets met dit extra weefsel gedaan, maar nu belden de chirurgen Rijpma. Zij liet de parasieten vervolgens, net als in het echt, doordringen in het leverweefsel om ze onder de microscoop te kunnen bestuderen.