Geen bewijs behandeling wintertenen

Er is nauwelijks kennis over de oorzaak en behandeling van wintertenen. Van geen enkel gangbaar medicijn is de werking wetenschappelijk aangetoond. Dit concludeert huisarts-onderzoeker Ibo Souwer in zijn promotieonderzoek bij het Radboudumc. Hij pleit dan ook voor meer wetenschappelijk onderzoek naar wintertenen en andere veel voorkomende aandoeningen. Souwer promoveert op 3 juli.

Die pijnlijke rode vingers na het schaatsen kennen veel mensen wel. Meestal is het na een uurtje weer over. Maar tussen de 15.000 en 30.000 mensen die de huisarts bezoeken hebben in de winter last van chronische wintertenen en -handen, ofwel chronische perniones. De klachten zijn doorgaans te voorkomen door goed warm te blijven in de winter. Maar genezen is een stuk lastiger. Ibo Souwer, huisarts te Middelie (Noord Holland) doet al veertien jaar onderzoek naar perniones en promoveert op 3 juli bij het Radboudumc op het onderwerp: “We weten weinig over het ziektemechanisme. Dat betekent ook dat we het mechanisme waarop een  behandeling zou moeten aangrijpen niet goed kennen. Dat maakt het lastig om studies naar het effect van medicijnen te doen.”
 
Vitamine D3
In 1944 verscheen al een eerste wetenschappelijke publicatie in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde over de behandeling van wintertenen met vitamine D3, maar sindsdien is de wetenschap weinig wijzer geworden. Huisartsen kunnen verschillende medicijnen voorschrijven, maar van geen enkele behandeling is de werking overtuigend aangetoond. Souwer onderzocht of de veelgebruikte behandelingen met vitamine D3, nifedipine en bètamethasoncrème effectief waren in vergelijking met een placebo.
 
Verondersteld werkingsmechanisme
Na onderzoek bleef er van het positieve effect van vitamine D3 weinig over. Ook de twee andere middelen blijken niet beter te werken dan een placebo. Het gebruik van vitamine D werd van dokter op dokter doorgegeven zonder een idee van het werkingsmechanisme. Nifedipine blokkeert calciumkanalen in de cellen van bloedvaten, wat een bloedvatverwijdend effect heeft. Het idee was dat dit zorgt voor een betere doorbloeding van de huid en zo de symptomen van perniones verlicht. Bètamethasoncrème zou de ontstekingsverschijnselen van de huid bij perniones kunnen tegengaan.
 
Verklaring
Omdat de middelen geen effect hebben, is het volgens Souwer niet waarschijnlijk dat calciumkanalen, of de ontsteking van de huid een doorslaggevende rol spelen bij chronische perniones: “Wel kan het evenwicht tussen het bewaren van een normale lichaamstemperatuur en het voorkomen van huidschade door afkoeling een rol spelen. Bij afkoelen trekken de bloedvaatjes in de huid samen om warmte vast te houden. Het lichaam blijft warm, maar de huid koelt plaatselijk af. Als tegenreactie verwijden de bloedvaatjes van de huid zich steeds kortdurend. Een verstoring van die reactie leidt mogelijk tot huidschade en de klachten van rode, gezwollen en jeukende tenen en vingers.”
 
Eigen bron
Ondanks dat chronische perniones een relatief onschuldige kwaal is, ondervinden veel patiënten beperkingen in het dagelijks leven en een verlies van kwaliteit van leven. Meer onderzoek is daarom nodig volgens Souwer: “Onderzoek naar alledaagse ziekten lijkt binnen alle onderwerpen in de geneeskunde misschien niet heel relevant, maar dit zijn wel de vragen waar een huisarts oplossingen voor moet hebben. Daarom hebben huisartsen ook hun eigen bron nodig voor onderzoek.”
 
Fonds Alledaagse Ziekten
Ibo Souwer pleit in zijn proefschrift voor herstel van een fonds voor onderzoek naar alledaagse ziekten: “De huisarts is de specialist op het gebied van kleine kwalen en daarom bij uitstek verantwoordelijk voor het genereren van kennis over deze aandoeningen.” Zijn onderzoek is deels gefinancierd uit het programma Alledaagse Ziekten van ZonMW, wat liep tot 2012. Inmiddels is vanuit het Nederlands Huisartsen Genootschap het Fonds Alledaagse Ziekten opgericht om weer in de financiering van onderzoek naar alledaagse aandoeningen te voorzien.