Niet kunnen zeggen hoeveel pijn het doet

Pijnklachten worden bij mensen met dementie nogal eens over het hoofd gezien, waardoor de pijn onbehandeld blijft.  We weten dat dit tot veel problemen leidt, zoals onrust of zelfs agressie, stemmingsstoornissen en minder goed voor zichzelf kunnen zorgen. Dit zorgt voor veel verdriet bij mensen met dementie en hun naasten.


We kunnen pijn goed behandelen, zowel met medicijnen als met ontspanningsoefeningen, fysiotherapie en muziektherapie. Het is wel belangrijk dat de persoon met pijn goed kan vertellen wat er precies aan de hand is, en wat wel of niet helpt om de pijn te verlichten. Mensen met dementie lukt dat niet altijd. Dat is een probleem, want pijn komt veel voor bij mensen met dementie.

Pijn begrijpen
Mensen met cognitieve problemen zoals dementie kunnen vaak niet goed aangeven of ze pijn hebben. Dat komt omdat het spraakvermogen soms wordt aangetast, maar ook omdat het geheugen een rol speelt bij het praten over hoe pijn voelde, wanneer het er was, en waar het precies was. Daarnaast spelen de hersenen een belangrijke rol in het duiden van prikkels zoals pijn. Is wat ik voel bedreigend? Heb ik dit al eerder gevoeld, en gaat dit vanzelf over? Dementie verstoort dit proces van begrijpen, waardoor er geen ‘normale’ communicatie over pijn mogelijk is.  

Pijnobservatieschaal
Door bovenstaande redenen is het voor artsen en verpleegkundigen erg lastig om pijn te herkennen en goed te behandelen. Vandaar dat wij ons bezighouden met de wetenschappelijke vraag: Hoe kunnen we pijn vaststellen bij mensen die hun klachten zelf niet kunnen benoemen? Met een internationaal team van artsen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, epidemiologen en psychologen hebben we een pijnobservatieschaal ontwikkeld voor mensen met dementie: de ‘Pain Assessment in Impaired Cognition’ (PAIC 15). Vrij vertaald: pijnbeoordeling bij mensen met cognitieve problemen. Dit initiatief is gefinancierd door de Europese Unie.

Wenkbrauwen fronsen
De PAIC 15 helpt bij het herkennen van vijftien signalen van pijn, verdeeld over drie categorieën: gezichtsuitdrukkingen, lichaamsbewegingen en stemgeluiden. Het gaat bijvoorbeeld om het fronsen van de wenkbrauwen, het wrijven over een lichaamsdeel, of kreunen. Hiermee kunnen we zelfs bij mensen die het niet goed kunnen aangeven een indruk krijgen van pijn, en wat leidt tot verbetering of verslechtering. Hiermee hebben we een kleine, maar belangrijke stap gemaakt om het leven van mensen met dementie te verzachten.

Om het gebruik van deze pijnschaal in de praktijk te stimuleren, heeft het LUMC in samenwerking met het UMCG, een gratis E-training ontwikkeld om deze observatieschaal goed te kunnen gebruiken.